राज्यातील १५ जिल्ह्यांच्या जमिनीची माहिती देणारा नवीन नकाशा तयार करण्यात आला आहे. हा नकाशा राष्ट्रीय मृदा विज्ञान व जमीन उपयोगिता संस्थेच्या नेतृत्वाखाली विकसित करण्यात आला आहे, आणि याचे प्रकाशन अकोला कृषी विद्यापीठात आयोजित संयुक्त संशोधन परिषदेत होणार आहे. या नकाशामुळे शेतकऱ्यांना आणि कृषी तज्ञांना त्यांच्या मातीच्या प्रकारांबद्दल सखोल माहिती मिळणार आहे.

विदर्भातील काळी माती आणि तिचे गुणधर्म
डॉ. नितीन पाटील यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, विदर्भातील बहुतांश माती ही कापसासाठी योग्य अशी काळी माती आहे. ही माती पाण्यासोबत फुगते आणि पाणी नसताना आकुंचन पावते. यामध्ये ४० ते ७५ टक्के चिकणपणा असतो, ज्यामुळे उन्हाळ्यात मातीला भेगाही पडतात आणि पावसाळ्यात त्या भरतात. पहिल्या महिन्यातील पावसात भेगा भरल्यानंतर मातीच्या गुणधर्मामुळे पाणी आत झिरपत नाही आणि ते वरच्या बाजूस साचून राहते, ज्यामुळे पूर येतो. हे पूर शेतकऱ्यांच्या शेतीत नुकसान करतात आणि पिकांची वाढ थांबवतात.


मराठवाड्यातील मातीची समस्या
मराठवाड्यातील माती विदर्भातील मातीच्या तुलनेत कमी चिकणपणाची आहे. परिणामी, या भागात पाणी कमी साठते आणि पाणी झिरपून जाण्याची क्षमता जास्त असते. त्यामुळे येथे दुष्काळस्थिती अधिक राहते. मराठवाड्यात पाणी साठवण्याच्या समस्येमुळे शेतकऱ्यांना जास्तीत जास्त पिकांच्या उत्पन्नात अडचणी येतात.

नकाशा तयार करण्याची प्रक्रिया
संस्थेच्या वतीने पहिल्या टप्प्यात विदर्भातील ११ आणि मराठवाड्यातील चार अशा १५ जिल्ह्यांचे जमीन नकाशा तयार करण्यात आले. सॅटेलाइटकडून प्राप्त माहितीचे पृथक्करण, प्रत्यक्ष बांधावर संकलित नमुने यांच्या आधारे हा नकाशा परिपूर्ण करण्यात आला आहे. ३० बाय ३० मीटर क्षेत्रातील नमुने घेऊन हे काम करण्यात आले. याद्वारे शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीचा पोत, खोली, पीएच, सामू इत्यादी माहिती मिळवून देण्यात आली आहे.
सोयबीन पिकाचे खत व्यवस्थापन: एका एकर सोयबीनसाठी ‘ही’ खते वापरून मिळवा उत्कृष्ट उत्पादन!
नकाशाचा वापर
या नकाशामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतीच्या गुणवत्तेची सखोल माहिती मिळेल. मातीच्या आरोग्याबद्दल योग्य माहिती मिळाल्यामुळे शेतकरी योग्य प्रकारचे खते आणि पाण्याचे व्यवस्थापन करू शकतात. परिणामी, उत्पादनात वाढ होण्याची शक्यता आहे. याशिवाय, मृदा तज्ञ आणि कृषी संशोधकांना या नकाशाच्या आधारे मातीच्या प्रकारांचा अभ्यास करता येईल आणि शेतीसाठी योग्य धोरणे आखता येतील.
मृदा आरोग्य आणि धोरणात्मक निर्णय
मातीचे आरोग्य सुधारण्यासाठी आणि शेतीतील उत्पादन वाढवण्यासाठी मृदा आरोग्याची योग्य माहिती मिळवणे अत्यंत आवश्यक आहे. या नकाशाच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना मातीची संपूर्ण माहिती मिळाल्यानंतर, त्यांनी त्यानुसार खते, पाणी आणि इतर संसाधनांचा वापर करणे सोपे होईल. यामुळे शेतीतील उत्पादन वाढेल आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्नही वाढेल. याशिवाय, शासनाने शेतीसाठी धोरणे आखताना या नकाशाचा वापर करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून शेतकऱ्यांना योग्य मदत मिळेल आणि त्यांच्या समस्यांचे निराकरण होईल.
शेतीतील समस्यांचे निराकरण
शेतीतील विविध समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी आणि उत्पादन वाढवण्यासाठी मृदा नकाशाचा उपयोग होऊ शकतो. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या क्षेत्रातील माती कमी पीएच असल्याचे दिसून आले, तर त्या क्षेत्रात योग्य प्रकारचे खते वापरून पीएच वाढवता येईल. याशिवाय, पाण्याच्या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी आणि पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन करण्यासाठी मातीच्या गुणधर्मांचा अभ्यास करणे आवश्यक आहे.
शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण
शेतकऱ्यांना या नकाशाचा योग्य प्रकारे उपयोग करण्यासाठी प्रशिक्षण देणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांना मृदा आरोग्याची सखोल माहिती मिळवून देण्यासाठी आणि त्यांना त्यांच्या शेतीत योग्य धोरणे अवलंबण्यासाठी शासनाने विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करणे आवश्यक आहे. या प्रशिक्षणाच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना मातीच्या नकाशाचा योग्य प्रकारे उपयोग कसा करावा हे शिकवले जाईल आणि त्यांच्या उत्पादनात वाढ होईल.
निष्कर्ष
राज्यातील १५ जिल्ह्यांच्या जमिनीची माहिती देणारा हा नवीन नकाशा शेतकऱ्यांना आणि मृदा तज्ञांना अत्यंत उपयुक्त ठरणार आहे. या नकाशाच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना त्यांच्या मातीच्या गुणधर्मांची सखोल माहिती मिळेल आणि ते त्यांच्या शेतीत योग्य धोरणे अवलंबू शकतील. परिणामी, शेतीतील उत्पादन वाढेल आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्नही वाढेल. शासनाने या नकाशाचा उपयोग करून शेतकऱ्यांना मदत करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून त्यांच्या समस्यांचे निराकरण होईल आणि शेतीतील उत्पादनात वाढ होईल.